Türkiye’de Tarımsal Örgütlerin Yetersizliği, Yeniden Yapılandırma İhtiyacı ve Gençlerin Tarıma Katılım Sorunları

Giriş

Türkiye, coğrafi ve iklimsel çeşitliliği ile tarımsal üretim açısından büyük bir potansiyele sahip bir ülkedir. Ancak bu potansiyelin sürdürülebilir bir şekilde ekonomik büyümeye ve sosyal kalkınmaya dönüştürülmesi, sadece üretim kapasitesiyle değil, aynı zamanda etkin ve işlevsel tarımsal örgütlenmeler ve genç nüfusun sektöre katılımıyla doğrudan ilişkilidir. Bugün, Türkiye’de binlerce tarımsal örgüt bulunsa da, büyük çoğunluğu işlevsellikten uzak, kaynakları verimli kullanamayan ve uzun vadeli vizyon geliştiremeyen yapılar olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu durum, hem sektörel verimlilik kayıplarına hem de gençlerin tarım alanında istihdam edilmemesine neden olmaktadır.

Bu yazıda, Türkiye’deki tarımsal örgütlerin yetersizlikleri, yeniden yapılandırma gerekliliği, gençlerin tarım sektöründeki yetersiz temsiliyeti ve çözüm önerileri detaylı biçimde ele alınacaktır. Ayrıca, Avrupa ve diğer gelişmiş ülkelerdeki tarımsal örgüt modelleriyle karşılaştırmalı bir perspektif sunularak,

Türkiye’ye uygun stratejiler tartışılacaktır.

1. Tarımsal Örgütlerin Mevcut Durumu

1.1 Türkiye’deki Tarımsal Örgütlerin Genel Görünümü

Türkiye’de tarımsal örgütler; kooperatifler, birlikler, dernekler ve üretici birlikleri gibi farklı yapılar altında organize olmaktadır. Resmi kayıtlara göre, binlerce tarımsal örgüt faaliyet göstermektedir. Ancak yapılan saha araştırmaları ve sektör analizleri, bu örgütlerin büyük çoğunluğunun işlevsellikten uzak olduğunu göstermektedir.

Tarımsal örgütlerin karşılaştığı başlıca sorunlar şunlardır:

Proje Geliştirme Kapasitesinin Düşüklüğü: Çoğu örgüt, uzun vadeli stratejik plan ve proje geliştirememekte, bu nedenle sektörde kalıcı ve somut etkiler yaratamamaktadır.
Kaynakların Verimsiz Kullanımı: Mali kaynaklar, insan gücü ve altyapı yeterince etkin kullanılmamaktadır. Aynı projelerin tekrar edilmesi veya yanlış önceliklendirme sonucu kaynak israfı yaşanmaktadır.
Vizyon Eksikliği: Örgütler, kısa vadeli ve reaktif yaklaşımlarla hareket etmekte; sektörel inovasyon ve teknoloji kullanımında geride kalmaktadır.
Bürokratik Engeller: Yönetim ve karar alma süreçlerindeki karmaşıklık, örgütlerin sahadaki ihtiyaçlara hızlı cevap vermesini engellemektedir.

Bu durum, tarım sektöründe hem üretim verimliliğini hem de ekonomik büyümeyi olumsuz etkilemektedir. Tarımsal örgütlerin etkin çalışamaması, kaynakların doğru yönetilmesini engellerken, üretici ve tüketici arasındaki bağlantıyı da zayıflatmaktadır.

1.2 Örgütlerin Yeniden Yapılandırılma İhtiyacı

Mevcut tablo, tarımsal örgütlerin tamamen yeniden yapılandırılmasını zorunlu kılmaktadır. Bu süreç, yalnızca örgüt sayısının azaltılması değil, aynı zamanda kalan yapıların nicelik ve nitelik açısından güçlendirilmesini de kapsamaktadır.

Yeniden yapılandırma sürecinde öne çıkması gereken unsurlar şunlardır:

Gereksiz ve İşlevsiz Yapılanmaların Temizlenmesi: Farklı adlar altında işlevsiz örgütlerin kapatılması veya birleştirilmesi, kaynak israfını önleyecektir.
Yönetim ve Sorumlulukların Netleştirilmesi: Örgüt yöneticilerinin görev tanımları açıkça belirlenmeli ve performansları düzenli olarak ölçülmelidir.
Performans Ölçüm ve Denetim Mekanizmaları: Görevini yerine getirmeyen yöneticiler, hem idari hem de mali yaptırımlara tabi tutulmalıdır.

Bu yaklaşım, örgütlerin hem şeffaf hem de hesap verebilir bir yapıya kavuşmasını sağlayacaktır.

2. Tarım ve Orman Bakanlığı’nın Rolü

Tarımsal örgütlerin yeniden yapılandırılmasında, Tarım ve Orman Bakanlığı’nın yaklaşımı kritik öneme sahiptir. Mevcut durumda, birçok örgüt, bakanlığın “her şeyi ben yaparım” anlayışı nedeniyle kendi inisiyatifini kullanamamakta ve sahadaki ihtiyaçlara hızlı yanıt verememektedir.

2.1 Bakanlığın Stratejik Rolü

Bakanlık, yeniden yapılandırma sürecinde şu stratejik rol ve görevleri üstlenmelidir:

Gerçek Yetki ve Sorumluluk Verme: Örgütlerin sahadaki sorunlara hızla müdahale edebilmesi için yetki ve kaynak aktarımı sağlanmalıdır.
Denetleyici ve Rehberlik Rolü: Avrupa ve diğer gelişmiş ülkelerde uygulanan modellerde olduğu gibi, Bakanlık stratejik rehber ve denetleyici olarak hareket etmelidir.
Veri Odaklı Yönetim: Sahadan gelen veri ve bilgilerin analiz edilmesi, kanun, yönetmelik ve tebliğlere uygun kontrol ve denetim süreçlerinin yürütülmesi gerekir.

Bu rol dağılımı, hem Bakanlığın kaynaklarını daha etkin kullanmasını sağlayacak hem de tarımsal örgütlerin hızlı, esnek ve işlevsel çalışmasına olanak tanıyacaktır.

3. Avrupa ve Gelişmiş Ülkelerdeki Tarımsal Örgüt Modelleri

Avrupa Birliği ülkelerinde, tarımsal örgütler genellikle hem üreticilerin ihtiyaçlarına uygun hem de piyasa odaklı bir şekilde yapılandırılmıştır. Örneğin:

Fransa: Tarımsal kooperatifler, üreticilerin hem üretim hem de pazarlama faaliyetlerini merkezi bir sistem üzerinden yürütmesine olanak tanır.
Hollanda: Tarım birlikleri, teknoloji transferi ve inovasyon projeleri ile üreticilerin rekabet gücünü artırır.
Almanya: Bakanlık, denetleyici rolünü güçlendirirken, örgütlerin kendi planlarını geliştirmesine imkan verir; başarı ve performans odaklı teşvik mekanizmaları uygular.

Bu örneklerden çıkarılacak temel ders, tarımsal örgütlerin merkeziyetçi bir kontrol yerine, özerk, performans odaklı ve veri ile yönlendirilen yapılarla daha etkin çalıştığıdır.

4. Gençlerin Tarımda Yetersiz Temsiliyeti

Türkiye’de her yıl yaklaşık 4.000 gıda mühendisi, ziraat mühendisi ve veteriner mezun olmaktadır. Ancak bu gençlerin yalnızca %5-8’i kendi uzmanlık alanında iş bulabilmektedir. Bu durum, hem gençlerin kariyer olanaklarını sınırlamakta hem de tarım sektörünün potansiyelini kullanmasını engellemektedir.

4.1 Boş Arazi ve Üretime Kazandırılamayan Kaynaklar

Boş hazine arazileri ve atıl tarım alanları, üretim kapasitesini artırmak için önemli fırsatlar sunmaktadır. Ancak mevcut sistem, bu alanları genç üreticilerin kullanımına sunmakta yetersiz kalmaktadır. Sonuç olarak, hem verimsiz araziler varlığını sürdürmekte hem de gençler sektöre dahil olamamaktadır.

4.2 Kooperatifleşme ve Destekli Modeller

Gençlerin tarıma katılımını artırmak için:

Kooperatifleşme Modelleri: Genç üreticilerin bir araya gelerek ortak üretim yapmasını sağlayacak yapılar kurulmalıdır.
Satın Alma Garantili Üretim Modelleri: Devlet veya özel sektör tarafından belirli ürünlerin alım garantisi verilerek, gençlerin risk alması teşvik edilmelidir.
Eğitim ve Mentorluk Programları: Gençler, tarımsal üretim teknikleri, işletme yönetimi ve pazarlama konularında sürekli eğitim almalıdır.

Bu yaklaşımlar, gençlerin sektöre aktif katılımını sağlayacak ve tarımın sürdürülebilir büyümesine katkıda bulunacaktır.

5. Yeniden Yapılandırma ve Genç Katılımı İçin Stratejik Öneriler

Tarımsal Örgütlerin Stratejik Planlaması: Her örgüt, uzun vadeli hedeflerini belirlemeli ve bu hedeflere ulaşmak için proje ve faaliyet planları oluşturmalıdır.
Performans Ölçüm ve Denetim: Örgütlerin faaliyetleri düzenli olarak ölçülmeli, başarı ve başarısızlık kriterleri net şekilde belirlenmelidir.
Kaynak ve Yetki Aktarımı: Bakanlık, örgütlere gerekli yetki ve kaynakları vererek sahadaki sorunlara hızlı çözüm üretmelerine olanak tanımalıdır.
Genç Üretici Programları: Kooperatifleşme, alım garantisi ve mentorluk programları ile gençlerin tarıma katılımı teşvik edilmelidir.
Teknoloji ve İnovasyon Desteği: Tarımsal örgütler, dijital tarım teknolojilerini ve inovatif üretim yöntemlerini benimsemeli, üreticilere eğitim ve rehberlik sunmalıdır.
Uluslararası Deneyim Paylaşımı: Avrupa ve diğer gelişmiş ülkelerdeki başarılı modeller, Türkiye’ye adapte edilerek uygulanmalıdır.

Sonuç

Türkiye’de tarımsal örgütlerin işlevsizlik sorunu ve gençlerin sektörde yetersiz temsiliyeti, tarım sektörünün sürdürülebilir büyümesini ve rekabet gücünü doğrudan etkilemektedir. Yeniden yapılandırılmış, sorumluluk sahibi ve performans odaklı örgütler, modern tarım sektörünün temel yapı taşlarıdır.

Bakanlık, stratejik rehberlik ve denetleyici rolünü etkin bir şekilde üstlendiğinde; tarımsal örgütler daha hızlı, esnek ve etkin çalışabilir. Genç üreticilerin sektöre dahil edilmesiyle, Türkiye tarımı hem üretim kapasitesini artıracak hem de inovasyon ve rekabet gücünü güçlendirecektir.

Sonuç olarak, tarım sektörünün modern, dinamik ve vizyoner bir yapıya kavuşması, örgütlerin etkinleştirilmesi ve gençlerin sektöre aktif katılımının sağlanmasıyla mümkün olacaktır. Bu dönüşüm, Türkiye’nin tarım alanında hem ulusal hem de uluslararası düzeyde güçlü bir aktör haline gelebilmesine katkı sağlayacağını düşüyorum.